13/11/2025
Nhóm nghiên cứu của chúng tôi – Phòng thí nghiệm Tâm trạng và Cảm xúc tại Đại học South Florida – đã bắt tay vào một loạt các nghiên cứu nhằm đưa ra những ước tính khoa học đầu tiên về khả năng phát triển vượt trội sau khi mắc bệnh lý tâm thần.
Phương pháp đo lường và Tiêu chuẩn "Sống tốt"
Để có thể đo lường một cách khoa học sự phát triển vượt trội, chúng tôi đã đưa ra hai quyết định then chốt:
Đo lường "Hạnh phúc trọn vẹn": Chúng tôi chọn khái niệm Sức khỏe Tâm thần (SKTT) Khỏe mạnh – một khái niệm được chấp nhận rộng rãi, bao gồm các khía cạnh như sự hài lòng chung với cuộc sống, tự chấp nhận bản thân, cảm giác có mục đích sống và các mối quan hệ tích cực. Các thước đo này bao gồm các bảng hỏi nơi cá nhân đánh giá mức độ đồng ý của họ với những câu như: "Nhìn chung, tôi cảm thấy tự tin và tích cực về bản thân" hay "Tôi biết rằng tôi có thể tin tưởng bạn bè của mình, và họ cũng biết rằng họ có thể tin tưởng tôi."
Thiết lập chuẩn mực "Sống tốt": Chúng tôi tận dụng quy mô và tính đại diện của các bộ dữ liệu quốc gia để tính toán chuẩn mực hạnh phúc ở những người không mắc bệnh lý tâm thần. Tiêu chuẩn để xác định một người "sống tốt" sau khi mắc bệnh là:
Họ không còn được chẩn đoán mắc bệnh.
Họ phải đạt được hoặc vượt qua mức độ hạnh phúc của 25% nhóm mẫu chuẩn (người không mắc bệnh) hàng đầu.
Dữ liệu từ Mỹ và Canada: Hồi phục và Phát triển
Các phân tích của chúng tôi đã cho thấy những kết quả đầy khích lệ, bác bỏ quan niệm rằng việc sống tốt sau bệnh lý tâm thần là điều hiếm hoi:
Nghiên cứu MIDUS (Mỹ): Phân tích dữ liệu dọc trên gần 3.500 người Mỹ trung niên cho thấy, sau 10 năm, 10% những người từng mắc trầm cảm đã đạt được tiêu chuẩn "sống tốt" nghiêm ngặt này (so với 21% ở nhóm không mắc trầm cảm). Điều này có nghĩa là, bệnh trầm cảm chỉ làm giảm cơ hội có được một cuộc sống hạnh phúc trong tương lai đi một nửa, chứ không loại bỏ hoàn toàn. Mô hình tương tự cũng được quan sát thấy ở thanh thiếu niên từng sống sót sau vụ tự tử, với khả năng đạt mức độ hạnh phúc tâm lý cao sau 7 năm bằng khoảng một nửa so với bạn bè không có tiền sử tự tử.
Khảo sát Sức khỏe Cộng đồng Canada: Trong mẫu đại diện toàn quốc gồm 25.000 người trưởng thành, khoảng 10% những người từng mắc bệnh lý tâm thần trong đời đã đáp ứng các tiêu chí "sống tốt" của chúng tôi (so với 24% ở nhóm không có tiền sử bệnh). Tỷ lệ "sống tốt" có khác biệt theo loại bệnh, ví dụ: rối loạn sử dụng chất gây nghiện (10%), trầm cảm (7%), rối loạn lo âu lan tỏa (6%), và rối loạn lưỡng cực (3%).
Lưu ý quan trọng: Mặc dù các con số này có vẻ thấp, tiêu chí "sống tốt" của chúng tôi rất nghiêm ngặt. Trên thực tế, 67% những người từng mắc bất kỳ bệnh tâm thần nào đã đạt được sự hồi phục, tức là họ không còn đáp ứng các tiêu chí chẩn đoán cho một bệnh cụ thể nào nữa.
Ý nghĩa cá nhân và tầm nhìn tương lai
Kết quả nghiên cứu của chúng tôi khẳng định một điều: bệnh lý tâm thần không đặt ra những giới hạn tuyệt đối đối với tiềm năng hạnh phúc của con người.
Giống như nhiều người nghiên cứu trầm cảm, chúng tôi cũng từng trải qua những giai đoạn vật lộn với nó và phải nghe những thông điệp rằng bệnh luôn là mãn tính và tái phát. Những thông điệp đó thật đáng nản lòng và dữ liệu đã chỉ ra rằng chúng không hoàn toàn chính xác. Sẽ hữu ích biết bao nếu một chuyên gia từng cung cấp cho chúng tôi một sự thật cơ bản về tiên lượng: việc mắc trầm cảm không loại bỏ khả năng có được hạnh phúc trọn vẹn trong tương lai.
Dữ liệu khảo sát cho thấy bệnh nhân đánh giá cao sự hiện diện của các yếu tố hạnh phúc trọn vẹn – như sự hài lòng với cuộc sống và các mối quan hệ tích cực – ngang bằng hoặc hơn việc không còn triệu chứng. Trong tương lai, việc truyền bá thông tin tiên lượng chính xác, bao gồm toàn bộ các kết quả có thể xảy ra (cả khả năng mãn tính/khuyết tật lẫn khả năng sống tốt), sẽ là sự giúp đỡ to lớn cho hàng triệu người đang vật lộn với sức khỏe tinh thần.
Thay đổi mục tiêu điều trị: Hướng đến "Phát triển vượt trội"
Mục tiêu phát triển vượt trội (Thriving), về lâu dài, nên được tích hợp rộng rãi hơn vào hệ thống chăm sóc sức khỏe tinh thần.
Điều này bao gồm việc đo lường các chỉ số hạnh phúc trọn vẹn trước và trong quá trình điều trị.
Chỉ bằng cách thu thập dữ liệu có hệ thống – và ưu tiên chức năng tích cực ngang với chức năng tiêu cực – thì ngành của chúng ta mới có thể bắt đầu hiểu được liệu pháp nào dẫn đến sự phát triển vượt trội và liệu pháp nào không.
Lý tưởng nhất là các nhà trị liệu và bệnh nhân sẽ hợp tác để xây dựng một sự hiểu biết chung về mục tiêu "phát triển vượt trội", điều chỉnh việc điều trị cho phù hợp với những gì bệnh nhân thấy ý nghĩa nhất (ví dụ: làm việc tốt, tìm thấy sự thân mật, tham gia cộng đồng, phát huy thế mạnh cá nhân).
Những yếu tố dự đoán khả năng "Sống tốt"
Việc gia tăng số người sống tốt sau khi mắc bệnh lý tâm thần là hoàn toàn có thể. Khi có thêm nhiều dữ liệu, chúng ta sẽ muốn tìm hiểu điều gì tạo nên sự khác biệt giữa những người "sống tốt" và những người khác (liệu đó là loại hình điều trị, chẩn đoán, hay các nguồn lực hỗ trợ?).
Những phát hiện ban đầu của chúng tôi cho thấy:
Những người mắc nhiều bệnh lý trong suốt cuộc đời, hoặc trải qua các giai đoạn bệnh kéo dài, có cơ hội sống tốt theo thời gian thấp hơn.
Những người có nguồn lực tài chính tốt hơn (đo bằng thu nhập hộ gia đình) có nhiều khả năng sống tốt hơn sau khi mắc bệnh tâm thần.
Chúng tôi tin rằng có nhiều con đường để đạt được sự khỏe mạnh. Một số con đường có thể cố định hơn (di truyền, điều kiện tài chính), trong khi những con đường khác sẽ nằm trong tầm kiểm soát của con người hơn (thói quen, các lịch trình tự điều chỉnh). Việc tìm ra các con đường có thể kiểm soát được này là một viễn cảnh đặc biệt thú vị.
Thời điểm xem xét sự phát triển vượt trội như một kết quả cốt lõi của việc chăm sóc sức khỏe tâm thần đã đến, đặc biệt trong bối cảnh ngành này đang được định hình lại sau đại dịch COVID-19. Đây là lúc chín muồi để suy nghĩ lại các mục tiêu cuối cùng của việc điều trị.
Theo Jonathan Rottenberg & Andrew Devendorf